Ruiterstraat
portret van een straat

Gadgets in de Ruiterstraat

Gadgets zijn bijzondere dingetjes, unieke voorwerpen, een exclusief cadeautje. Wat zijn de snuisterijen van de Ruiterstraat? Wat biedt deze straat aan originele accessoires? Om de verrassingen van de straat te benadrukken komen ze in willekeurige volgorde aan de orde.

 

 

gadget hoek ruiterstraat boschstraat

 

Komend vanuit de Boschstraat is bovenstaande uitspraak van de Franse schrijver Marcel Proust (1871-1922) de eerste kennismaking met de Ruiterstraat. ‘De echte ontdekkingsreis bestaat niet uit het zoeken naar nieuwe landschappen maar in het hebben van nieuwe ogen.’ De tekst siert het huis op de hoek van de Ruiterstraat en de Boschstraat. Het hebben van nieuwe ogen is ook een mooi begin voor een ontdekkingsreis naar de verrassingen van de Ruiterstraat.

 

 

 

glas in loodwerk ruiterstraat 8

 

Dit glas-in-loodwerk is te zien in één van de ramen van Ruiterstraat 8. Het glas in lood is gemaakt in de tijd dat de Franciscanessen in het pand woonden. In de periode tussen 1959 en 1976 waren de panden van Ruiterstraat 8, 10 en 12 een Franciscanesser klooster. Er woonden een moeder overste, een tiental zusters, er was een kapel en een refter. In het klooster werden kinderen van ongehuwde moeders, hun moeders en andere kinderen in nood opgevangen. Een soort blijf-van-mijn-lijfhuis avant la lettre. Ook was er een crêche.

 

 

 

gadget gootspook ruiterstraat 6

 

Deze Cupido was het huwelijksgeschenk voor Hans en Madelijn. Het beeld uit 2007 is één van de vele gootspoken die Zaltbommelse daken herbergen en één van de twee gootspoken in de Ruiterstraat. Cupido sierde eerst het dak van Kerkstraat 11 maar de boogschutter is met het gezin meegereisd naar de Ruiterstraat (nummer 6). Ook Ruiterstraat 25 heeft een gootspook in de vorm van een engel. Joris Boudoin is de bedenker en de maker van de gootspoken. Ieder gootspook heeft zijn eigen verhaal. Voor gootspookfans heeft Zaltbommel zelfs een gootspokenroute en er is een gootspokenboek (Gootspoken, Op weg naar de goten, Uitgeverij Omkunst 2010).

 

 

 

gadget huize de trippen hoek ruiterstraat kerkstraat

 

Huize de Trippen is de entree van de Ruiterstraat vanuit de Kerkstraat. Het pand is omstreeks 1600 gebouwd en was destijds het woonhuis van de familie Trip. Hun kinderen en kleinkinderen waren de beroemde en steenrijke familie Trip die in de gouden eeuw het monumentale Trippenhuis in Amsterdam lieten bouwen (1660). Het is het grootste en rijkste woonhuis van de hoofdstad, thans het onderkomen van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen.
Een trip is klomp met een leren band. De Zaltbommelse voorouders van de Amsterdamse familie Trip waren klompenmakers. In het logo van de Trippen zijn drie van dergelijke klompjes te zien.

 

 

 

gadget kastanjeboom ruiterstraat poortwachter

 

In het midden van de straat staat een reusachtige boom die als een poortwachter de wacht houdt. In de zomer kleuren zijn bladeren de ruimte zo groen dat de Ruiterstraat oogt als een statige Parklaan. De poortwachter is een paardenkastanjeboom (Aesculus Hippocastanum). Kastanjebomen leveren in de herfst kastanjes. Onze boom is echter onvruchtbaar. Dus geen kastanjes in het najaar.
Aanvankelijk waren er twee poortwachters in de straat, één in de tuin van nummer 14 en één in de tuin van nummer 16. Op 11 juli 1983 is de kastanje van nummer 16 gesneuveld tijdens een kortdurende heftige storm. Ondanks deze aderlating is de resterende boom beeldbepalend voor de straat.

 

 

 

gadget anwb bord ruiterstraat 8 en 10

 

Dit bordje van de ANWB vermeldt dat Ruiterstraat 8 en 10 eeuwenlang één eigenaar hebben gehad. Dat waren steeds zeer bemiddelde en invloedrijke families. Zo had de familie Vermeulen er in de 18e eeuw een bierbrouwerij. Graaf Otto Willem Arnold Grave van Bijlandt van Marienweerdt was de eigenaar van 1826 tot 1835. De familie Heijligers bewoonde het huis in de tweede helft van de negentiende eeuw, na in Indonesië fortuin gemaakt te hebben in de indigohandel. En de familie Van Lookeren Campagne, eigenaar van een aantal steenfabrieken aan de Waal, woonde er in de eerste helft van de twintigste eeuw. De families leverden de regenten die in grote mate de dienst uitmaakten in de stad.

 

 

 

de overgang straat stoep ruiterstr 14 en 16

 

Dit is de fraaie mozaïekstoep van Ruiterstraat 14 en 16. Het gezamenlijk grindpad van deze panden komt uit op deze stoep. De stoep bestaat uit platen van beton waarin met de hand een patroon van kiezels is gelegd. Het oogt als een mozaïek. De platen zijn op vele plaatsen gebroken en beschadigd door op de stoep geparkeerde auto’s. Stoepen dienden vroeger als decoratie maar ook om voetgangers en voertuigen op afstand te houden. In feite hebben de stoepen in de Ruiterstraat die functie nog steeds. In veel steden zijn de stoepen in de vorige eeuw gelijk getrokken en omgebouwd tot trottoirs. In Zaltbommel is dat in een aantal straten ook gebeurd, in de Ruiterstraat echter niet. De Ruiterstraat mag trots zijn op haar prachtige stoepen.

 

 

 

glas in loodraam ruiterstraat 11

 

Bovenlicht van Ruiterstraat 11. In de Ruiterstraat zijn het vooral de huizen aan de noordkant die versierd zijn met prachtige glas-in-loodramen. Meestal zijn het de bovenlichten van de voordeur en de bovenlichten van de ramen aan de straatzijde die verfraait zijn met het kleurrijke glas.
Sommige bovenlichten worden snijramen genoemd. Het zijn bovenlichten waarbij een houtsnijwerk of smeedwerk de verbindende structuur tussen de glasdelen vormt.
Door de opvallende plaats van de bovenlichten was het een ideale mogelijkheid om de mate van welgesteldheid te tonen. Snijramen komen vooral voor in de duurdere huizen. Dat is ook aan de orde in de Ruiterstraat. De huizen aan de zuidkant (even nummers) zijn veelal versierd met snijramen. Kijk onder ‘Bovenlichten in de Ruiterstraat’.

 

 

 

gadget plaquette op ruiterstraat 15 17

 

In 1991 werd op de voorgevel van Ruiterstraat 15-17 een plaquette onthuld, en door de opperrabijn ingezegend, met de namen van de gezusters Hijmans. Deze twee bejaarde Joodse dames werden in 1942 door de Duitsers opgepakt en in Auschwitz omgebracht.
Het pand was begin 1900 eigendom van de joodse familie Hijmans. Andries Hijmans had in de ruimte rechts naast de voordeur een koosjere slagerij. In 1928 kocht Gijs van Hees het huis van de dochters van Andries Hijmans. De dochters verhuisden naar de bovenverdieping. Gijs van Hees begon er zijn boekbinderij.

 

 

 

gadget stolperstenen ruiterstraat 15 17

 

Voor Ruiterstraat 15-17, tussen de straatstenen, liggen twee Stolpersteine ter nagedachtenis van Roosje en Eefje Hijmans. Stolpersteine zijn koperen ‘stenen’ in de stoep of de straat voor de huizen waar Joodse bewoners in de tweede wereldoorlog vermoord zijn door de Nazi’s. In de kleine, koperen plaatjes zijn de namen en de datum en plaats (meestal een concentratiekamp) waar zij vermoord zijn gestanst. Ook in andere Europese steden, komen deze monumentjes voor. Vrijwel alle Stolpersteine zijn gelegd door de Duitse bedenker van deze kleine monumenten, Gunter Demnig.

 

 

 

gadget deur met versiering ruiterstraat 15 17

 

Dit is de deur van Ruiterstraat 15-17 waar de familie Hijmans een Joodse slagerij had. Het ijzeren sierwerk in de deur van dit pand zou herinneren aan deze periode (eind 1800 begin 1900). Er was overigens nog een Joodse slager werkzaam in de straat. Slager Joosten, die zijn winkel in de Boschstraat had, slachtte zijn dieren achterin het pand van Ruiterstraat 31 (op de hoek met de korte Strikstraat). Verder werd er in de eerste helft van de 20e eeuw ook nog geslacht (niet op rituele wijze) in Ruiterstraat 4 door slager Van Oosterom.

 

 

 

ruiterstraat 14 en 16 2014

 

Ruiterstraat 14 en 16 behoren tot de oudste panden van de straat en van de stad. Een gedenksteen vermeldt het jaartal 1630. Tot aan het einde van de 19e eeuw werden beide huizen bewoond door één eigenaar die bovendien de beschikking had over de grote schuur links op de foto. De schuur fungeerde als koetshuis en bood decennialang (1829-1895) onderdak aan Spijkerfabriek Enthoven. Thans worden schuur, nummer 16 en nummer 14 door aparte families bewoond. Behalve de mooi geconserveerde trapgevels is het bijzonder dat de panden een voortuin hebben. Dat komt, behalve bij één pand in de Nieuwstraat, nergens voor in de stad.

 

 

 

gadget mispelboom ruiterstraat 16

 

Er stond jarenlang een mispelboom in de voortuin van Ruiterstraat 16. Helaas is de boom in 2020 doodgegaan. In 2023 is er weer een nieuwe boom geplant. De mispel(bloem) staat in het wapen en in de vlag van Zaltbommel. Het staat symbool voor de verbondenheid met de Provincie Gelderland (ook zij had lange tijd de mispelbloem als symbool). Tijdens carnaval heet Zaltbommel Mispelgat. Mispels zijn eetbaar als ze overrijp zijn. Je kunt ze dan leeglepelen of er jam, compote, likeur, bier of wijn van maken.

 

 

 

gadget asklepion ruiterstraat 10

 

Deze naam staat boven de deur van Ruiterstraat 10 sinds 2008. Er is in Zaltbommel nauwelijks een traditie om huizen een naam te geven. In veel vergelijkbare steden is dat wel het geval. We kennen wel een aantal huizen bij naam zoals ‘Luis aan de ketting’ (Nieuwstraat), ‘De Ezel’ (Johan van Oldenbarneveldstraat) , ‘De Trippen’ (zie hierboven) en sinds enkele jaren ‘De verbinding’ op de hoek van de Ruiterstraat en de Boschstraat.  Zoals we bij de Trippen hebben gezien hebben de namen een relatie met de geschiedenis van het huis. In Ruiterstraat 10 was 30 jaar lang een huisartsenpraktijk gevestigd. Asklepios was de mythische geneeskundige bij de oude Grieken. Plaatsen waar men zieken behandelde werden vaak Asklepion genoemd. Het meest bekend en nog steeds te bezoeken Asklepion is op het Griekse eiland Kos (waar Hippocrates is geboren en heeft gewerkt).

 

 

 

glas in loodramen 2 fam pleyte

glas in loodramen1 fam pleyte

 

Glas-in-loodramen uit de serre aan de achterkant van Ruiterstraat 12 in de eerste helft van de 20e eeuw. De ramen zijn waarschijnlijk gemaakt in opdracht van de familie Pleyte. De heer Pleyte was van 1902 tot 1926 gemeentesecretaris van Zaltbommel. De ramen werden na hun vertrek uit het pand in 1945 meegenomen. De ramen zijn recent (2016) aangekocht door Museum Stadskasteel Zaltbommel. Daar zijn ze te bezichtigen.

 

 

 

gadget goudvaantje ruiterstraat 18

 

Goudkleurig vaantje op de top van Ruiterstraat 18. Dit pand is één van de vier huizen in Zaltbommel die in het bezit zijn van Vereniging Hendrick de Keyser. Een van de andere huizen is Huize de Trippen. Vereniging Hendrick de Keyser redt karakteristieke huizen voor het nageslacht. Ook dit huis werd in 1948 als een bouwval gekocht. In de jaren 1962-63 volgde een restauratie onder leiding van IJsbrand Kok uit Amsterdam.
Gebouwen die door ‘Hendrick de Keyser’ onder de hoede worden genomen, voldoen aan strenge eisen. Het moeten sprekende voorbeelden zijn van de architectuur of de wooncultuur van een bepaalde periode. De geschiedenis moet niet alleen van buiten afleesbaar zijn, maar ook van binnen. Veel aandacht gaat daarom uit naar de bouwhistorische constructies en de kwaliteit van het interieur.
In hun diversiteit en rijkdom geven de gebouwen in het bezit van de vereniging een representatief beeld van de Nederlandse architectuurgeschiedenis. Niet als naslagwerk, maar als levende getuigen van de geschiedenis, veelal in hun oorspronkelijke functie en omgeving. De panden worden verhuurd door de vereniging. Dit pand dateert uit 1632.

 

 

 

gadget lampion ruiterstraat 10

 

Op 11 november wordt in Zaltbommel het feest van Sint Maarten op grootse wijze gevierd. De Ruiterstraat is dan autovrij en gehuld in een sprookjesachtige sfeer van vuren, vlaggen, kaarsen, lampionnen en zingende kinderen. De Ruiterstraat heeft in meerdere opzichten een hoog Sint Maartengehalte. Paul van Dijk is de initiatiefnemer van de huidige opzet en hij was voorzitter van het Sint Maartenscomité van 1996 tot 2001, Lex van Rooij is voorzitter van 2001 tot nu, Paulette Willemse is vicevoorzitter, Peter Benschop is coördinator buurtbewoners en Madelijn Lourens was coördinator onderwijs. Allemaal bewoners van de Ruiterstraat. Sinds 2015 komt Sint Maarten door de straat. De gans, die op deze lampion staat, is het dier waarmee Sint Maarten vaak wordt afgebeeld. De legende vertelt dat Sint Maarten zich in een ganzenhok verstopt zou hebben op het moment dat hij gevraagd werd om bisschop te worden. De waakzame ganzen verraadden met hun gekwaak de plaats waar hij zich verborgen hield.

 

 

 

gadget inscriptie ruiterstraat 23 25

 

Inscriptie op één van de stenen in de voorgevel (onder aan één van de pilasters) van Ruiterstraat 23. Waarschijnlijk zijn het de initialen van Eduard van Benthem van den Bergh (1767-1838) die van 1817 tot 1838 woonde op en eigenaar was van Ruiterstraat 16. Hij was getrouwd met Anna Maria Verploegh. Zij hadden 6 kinderen: Maria Elisabeth Petronella (gedoopt op 19-09-1793), Anna Petronella Goverdina (1796-1852), Eduard (gedoopt 1797), Eduard Anne Marius (1799-1835), Thomas Theodorus Hendrikus (1801-1861), Anna Martina (geboren 1812). Van Benthem van den Berg was inspecteur registratie domeinen Gelderland en lid van de gemeenteraad Zaltbommel.

 

 

 

gadget potloodtekening voordeur ruiterstraat 10

 

Deze potloodtekening van de voordeur van Ruiterstraat 10 is te vinden in het bekende boekje van Beckering Vinckers (1944) ‘De historische schoonheid van Zaltbommel’. De deur is in deze vorm nog steeds in functie. De rijk gesneden omlijsting van de deur en de getoogde kalf is uitgevoerd in een goed bewaarde Lodewijk XV-stijl van rond 1780. Dit geldt ook voor de zeven gesneden consoles onder de kroonlijst en de fraaie oren van beide dakkapellen.

 

 

 

la grange het atelier van marijke 2

 

In Ruiterstraat nummer 1 was tussen 2005 en 2017 het enige winkeltje in de straat. In 2017 verhuisde het winkeltje annex atelier naar de hoek van de Ruiterstraat en de Boschstraat (Boschstraat 53). Marijke Venner verkoopt er materialen voor de kunstschilder zoals schildersdoek, penselen, verf (olieverf, acryl) en vernis. De winkel is ook het atelier van Marijke Venner. In 2023 stopte Marijke met haar atelier en werd het winkeltje de kapsalon van Wanda van Hemert. Ze noemt haar bedrijf een winkel voor vintage, kunst en knippen.

 

 

 

gadget plaquette 1632 hoek ruiterstraat lange strikstraat

 

Dit hoekpand aan de Ruiterstraat en de Lange Strikstraat dateert in zijn huidige vorm uit 1632. Getuige de gevelsteen met dit jaartal. De kern van het huis is echter terug te voeren op de 15e eeuw, hetgeen te zien is in een deel van het metselwerk. Het pand heeft een prachtige gemetselde trapgevel met toppilaster, waterlijsten en bogen boven de vensters. Het huis deed lange tijd dienst als deftige huurwoning. In de 19e eeuw is het pand in gebruik geweest als winkel.

 

 

 

gadget handweverij de oogappel

 

Op de hoek van de Ruiterstraat en de Kerkstraat heeft Anneke Klein haar handweverij ‘Oogappel’. Het is een eenmansbedrijf waar op ambachtelijk manier handgeweven stoffen worden vervaardigd. Het zijn exclusieve stoffen voor sjawls en kleding. Daarnaast ontwerpt en realiseert ze in textiel uitgevoerde objecten.
In de weverij staan twee weefgetouwen. Het oudste getouw is uit circa 1800. Het werd in Twente door huisweefsters gebruikt. Het andere weefgetouw is een Dobby getouw van de firma Wed. Vinks uit Tilburg en stamt uit 1960. Anneke levert haar werk aan particulieren en op bestelling. Haar atelier in de Ruiterstraat is open op vrijdag en zaterdag tussen 13.00 en 17.00 uur.

 

 

 

gadget gootspook de zwaan ruiterstraat 25

 

Deze zwaan is de tweede gootspook in de straat. De statige vogel is te zien op het monumentale pand van Ruiterstraat 23-25 waar de balletschool van Paulette Willemse is gevestigd. De balletschool bestaat sinds 1974. Het is een begrip in de Bommelerwaard en ver daarbuiten. De school telt meer dan 300 leerlingen. Zwanen zijn sierlijke vogels die een inspiratiebron vormen voor choreografen. Paulette Willemse spaarde al als kind zwanen omdat voor haar de zwaan paste bij haar passie voor ballet. Vandaar de zwaan van Joris Baudoin in de dakgoot van Ruiterstraat 23-25.

 

 

Bronnen
Fotografie: Rob Schröder 2016
Gootspoken, Op weg naar de goten, Uitgeverij Omkunst (2010)
Beckering Vinckers ‘De historische schoonheid van Zaltbommel’ (1944)

 

 

September 2023