Godsdienst in de Ruiterstraat

In het menu van deze website is een bewonerslijst opgenomen. In deze lijst staan bijna 2000 personen die in de Ruiterstraat wonen of er ooit hebben gewoond. Voor elke bewoner zijn behalve gegevens over naam, geboortedatum, overlijdensdatum, periode van bewoning en beroep ook data opgenomen over de religieuze achtergrond.

 

                   Godsdienst achtergrond van Ruiterstraatbewoners in respectievelijk 1918, 1968 en 2018

 

Met dit grote aantal gegevens zijn grafische modellen gemaakt over de kerkelijke achtergrond van Ruiterstraatbewoners 100 jaar geleden, 50 jaar geleden en de situatie op dit moment. Er woonden in de Ruiterstraat in 1918, 1968 en 2018 respectievelijk 125, 87 en 61 bewoners. Wat veranderde er, behalve dat het aantal inwoners meer dan halveerde, in honderd jaar op godsdienstig gebied? Bovenstaande grafische modellen hebben drie meetmomenten met intervallen van 50 jaar. Ze zijn naast elkaar geplaatst om de grote veranderingen in de tijd goed te laten zien.

Naast deze statistische gegevens kan ook uit de vele familiegesprekken (ruim 140 interviews) een beeld worden gevormd van honderd jaar godsdienst in de Ruiterstraat. Op basis van deze directe bronnen krijgen we een indruk van vier periodes van bewoning: de interbellum periode (1920-1945), de na-oorlogse periode (1945-1970), de periode tussen 1970 en 1995 en tot slot de huidige generatie Ruiterstraatbewoners. De bewoners die de informatie hebben aangedragen voor dit verhaal zijn onderaan deze bijdrage genoemd. Ook hun geboortejaar en huisnummer in de straat zijn vermeld.

 

 

 

De periode na de Eerste Wereldoorlog

In de periode na de Eerste Wereldoorlog geeft slechts 5% van de bewoners aan niet tot een kerkgenootschap te behoren. Het merendeel van de bewoners behoort tot de Nederlands Hervormde kerk (44%). Opvallend is dat de Gereformeerde kerk niet voorkomt. Het percentage katholieken in de Ruiterstraat is altijd relatief klein geweest. Ook in 1918 was dit het geval (26%).Tussen de twee wereldoorlogen woonden er welgeteld vijf katholieke families in de straat (Güppertz, Van der Donk, Brouwer, Van Kessel en Vinck). Zij hadden grote gezinnen. Verder woonde er één Joodse familie op nummer 15-17, de familie Hijmans. Er was nog een Joodse slager (slager Joosten). Hij slachtte wel zijn koeien in de Ruiterstraat (nummer 31) maar had zijn woning en winkel in de Boschstraat 39.

Levie Hijmans (1859-1922) was na de eerste wereldoorlog de hoofdbewoner van Ruiterstraat 15-17. Levie was net als zijn oudste broer Elias en zijn jongere broer Samson vleeshouwer van beroep. Na het overlijden van Levie in 1922 woonden alleen zijn dochters Johanna, Roosje en Eva nog in de Ruiterstraat. Alle andere kinderen waren overleden. Bets de Koning (Ruiterstraat 3-5) vertelde dat ze soms op zaterdag als kind van acht (dat was in 1930) van boven uit het raam werd geroepen door één van de dames Hijmans: ‘Betsie wil je misschien even het gas aansteken?’, want op de sabbat mochten ze geen arbeid verrichten. Greetje Wille (geboren in 1929) vertelde dat ze op vrijdagavond als kind door het gangetje tussen Ruiterstraat 13 en 15 naar binnen ging (daar zat de deur naar boven, naar Ruiterstraat 15) om op verzoek van de dames het licht uit te doen. De sabbat ging op vrijdagavond in.

 

 

Bewoners in de Ruiterstraat die niet tot hetzelfde kerkgenootschap behoorden gingen nauwelijks met elkaar om. Protestantse en katholieke kinderen mochten vaak niet met elkaar spelen. Bets de Koning (1922) vertelde dat ze een keer met een katholiek meisje de Ruiterstraat inliep waarna het meisje zei dat ze beter ieder aan een kant van de straat konden gaan lopen omdat ze van de nonnen niet gezien mocht worden met een protestant meisje. De ouders van Tiny van Alphen (1930) waren Nederlands Hervormd. Zij vertelde: ‘Een buurmeisje heeft me een keer uit de kring geduwd toen we aan het spelen waren. “Jij mag niet meedoen, jij bent protestant.”’
Godsdienst speelde een grote rol in het gezinsleven. De Nederlands Hervormde familie Van Hoogstraten woonde van 1922 tot 1936 in Ruiterstraat 14. Constance van Hoogstraten vertelde dat er werd gebeden voor en gedankt na het eten en dat moeder bij elke maaltijd uit de bijbel las. De familie Van der Donk was een fijn katholiek gezin. De familie woonde bijna drie generaties lang (van 1922 tot 1983) in Ruiterstraat 20. In de dertiger jaren van de vorige eeuw ging de familie elke dag naar de kerk. Kostschoolkinderen die in het klooster bij de Nonnen in de Nieuwstraat in pension waren en waarvan de ouders schipper waren, kwamen bij hen in huis om het echte katholieke gezinsleven mee te maken.

 

De periode na de Tweede Wereldoorlog

Het meest opvallend was dat er na de Tweede Wereldoorlog geen Joden meer in de straat woonden en werkten. Hanna Hijmans overleed in 1941. Roosje en Eefje werden in 1942 om het leven gebracht in de gaskamers van Auschwitz. Ook de Joodse familie Joosten overleefde de oorlog niet.
Het onderscheid tussen protestant en katholiek was na de oorlog nog even nadrukkelijk aanwezig als voor de oorlog. Nederland was ‘verzuild’ en dat gold ook voor de straat. Protestantse bewoners kochten bij protestantse middenstanders, luisterden naar protestantse radiozenders, lazen protestantse bladen, en voor katholieken gold hetzelfde. Pastoor Retel droeg de parochianen op bij geloofsgenoten inkopen te doen. Ien van Sermond vertelde dat de katholieke kruidenier Van Maren (hij had zijn winkel aan de Omhoeken) de pastoor verzocht te stoppen met zijn adviezen omdat hij niet alleen van zijn katholieke klanten rond kon komen (‘dan kan ik mijn zaak wel opdoeken’).

 

 

Het huis op de hoek van de Ruiterstraat en de Boschstraat was gesplitst. Rechts woonde de familie Schoonenbeek en links de familie Van de Leur. Het rechter deel werd in 1940 gekocht door Rombeek die er zijn groentezaak begon. Jan Rombeek vertelde dat pogingen van zijn vader om het linker deel te kopen stuk liepen omdat de katholieke Van de Leur het niet wilde verkopen aan een protestant.

Onderdeel van deze verzuiling was de oprichting in 1957 van een Christelijke ULO terwijl er in Zaltbommel al een openbare ULO was. Deze Christelijke ULO was de eerste jaren gevestigd in de mandenmakerschuur, thans behorend tot de Ruiterstraat (nummer 15-17), vroeger bij de Koningstraat. De grote motor van de school was Cornelis van Tuijl (1911-1974). De officiële opening van de school vond plaats in de bovenzaal van het Centraal Gebouw in de Ruiterstraat.

 

 

De school bestond uit één lokaal waarin twee klassen waren ondergebracht met in totaal 43 leerlingen. Er waren twee rijen jongens en twee rijen meisjes. Alle lessen, behalve gymnastiek en handwerken, werden gegeven door meneer Van Tuijl. Stipt op tijd blies hij op een fluitje als er na de pauze weer gewerkt moest worden. Elke maandagochtend werd door de leerlingen zendingsgeld meegebracht. Aan het eind van het jaar werd het geld door meneer Van Tuijl gelijkelijk over de drie protestante kerken verdeeld.

De familie Van Lookeren Campagne was Nederlands Hervormd. Ze woonden op nummer 10 en behoorden decennia lang tot de belangrijkste regentenfamilies van de stad. Willem van Lookeren Campagne (1857-1947) is bijvoorbeeld de oprichter van Bejaardenhuis de Wielewaal. Hij was erg tegen de katholieken. Toen hij regent was van het oude mannen en vrouwen huis in de Nieuwstraat wilde hij onder geen voorwaarde afspraken maken met de buren, het klooster in de Nieuwstraat. Later verhuisde het klooster naar de Ruiterstraat. Omdat de kinderen wisten dat hun vader het vreselijk zou vinden wanneer zijn huis aan de nonnen zou worden verkocht werd zijn huis in 1959 voor 40.000 gulden verkocht aan meneer Goesten. Op de zelfde dag werd het huis voor dezelfde prijs doorverkocht aan de orde van de Franciscanessen. De nonnen waren daarmee eigenaar van Ruiterstraat 10 en 8 (was het koetshuis van nummer 10), later werd ook nummer 12 aangekocht.

 

 

In 1959 had de Ruiterstraat dus een klooster met een katholieke kindercrêche (‘De Ruitertjes’) en kinderopvang. Er waren 12 nonnen gehuisvest en er werkten vier leken kinderverzorgsters. Het klooster was een opvangcentrum voor moeders met problemen thuis. Bij maximale bezetting woonden er 35 volwassenen en kinderen in de panden van Ruiterstraat 8, 10 en 12. Het gebouwencomplex bevatte 8 eenpersoonskamers en twee tweepersoonskamers voor volwassenen en bood tevens de mogelijkheid van een tijdelijk verblijf voor kinderen.
Er woonden moeders met kinderen die thuis waren weggevlucht voor onhoudbare situaties (bijvoorbeeld mishandeling, verslaving, dakloosheid, incest). Een ‘Blijf-van-mijn-lijf-huis’ avant la lettre. Ook vrouwen die vanwege ziekte tijdelijk niet voor hun kinderen konden zorgen waren welkom. De komst van het klooster was op godsdienstig gebied een grote gebeurtenis in een straat die tot dan toe vooral een protestants karakter had. De nonnen hadden echter niet alleen aandacht voor katholieke vrouwen en kinderen. Ze waren er voor alle gezindten. Ook ouders van protestantse huize konden hun kinderen in tijden van nood onderbrengen in het klooster.

Protestantse kinderen speelden echter nog steeds niet zomaar met katholieke kinderen. De Hervormde Bert van Wijnen (nummer 23-25) speelde niet met de katholieke buurjongetjes Van den Heuvel en Van der Donk van nummer 27 en 20. Ook Johan van Hemert van nummer 3-5 kreeg de opdracht van zijn ouders niet met katholieke kinderen te spelen. Overigens was het nog steeds een overwegend protestantse straat. De families Van den Heuvel en Van der Donk waren de enige katholieke gezinnen.

 

 

De Hervormde jeugd had een eigen jeugdvereniging, ‘Het Kompas’, in Ruiterstraat 23-25. Het huis was eigendom van de Hervormde kerk en werd het Centraal Gebouw genoemd. Het werd beheerd door de familie Jansen en later door de familie Van Wijnen. De ruimtes in het huis  waren in gebruik voor activiteiten van de Hervormde kerk. Het kerkbestuur zetelde in de verhoogde ruimte aan de achterkant en er werd catechisatie gegeven. Ook de zondagschool was in het gebouw. Verder waren er begrafenissen, bruiloften en andere aan de kerk gelieerde activiteiten. Door ‘Het Kompas’ werd van alles georganiseerd voor de Nederlands Hervormde jeugd.

 

 

De periode na 1970

Opvallend in de statistische weergave van de godsdienstige achtergrond van de bewoners van de Ruiterstraat in 1968 is, dat bijna driekwart nog aangeeft bij een kerkgenootschap te horen. Katholieken en protestanten houden elkaar daarbij in evenwicht waarbij opgemerkt dient te worden dat 12% van de protestanten uit (Christelijk)Gereformeerden bestaat. De 8% Christelijk Gereformeerden komt geheel op het konto van de familie (Gijs) van Hees die met hun grote gezin woonde en werkte (boekbinderij) in Ruiterstraat 15-17. De familie was streng in de leer. Ze gingen twee keer op een zondag te voet naar de kerk in Waardenburg. Fietsen op zondag mocht niet, ook een tijdschrift lezen was verboden, alleen een preek mocht je lezen. Op zondagmiddag gingen sommige gezinsleden uit verveling een poosje naar bed. De kinderen gingen naar de Rikkerschool, een openbare school. Ze mochten niet naar de Christelijke school omdat het daar niet Christelijk genoeg was.

Bij de generatie kinderen die opgroeiden in de Ruiterstraat tussen 1970 en 1995 werd de religieuze achtergrond van de kinderen echter steeds minder een drempel om met elkaar om te gaan. Weliswaar waren er nog steeds protestantse en katholieke scholen maar voor kinderen was het verschil in religieuze achtergrond nauwelijks meer voelbaar. Ouders gaven in het verloop van deze periode steeds vaker aan niet tot een bepaalde kerkelijke groepering te horen of vermeldden dat hun kinderen niet kerkelijk waren opgevoed. Zo was Hans van Empel (1945) van Ruiterstraat 3-5 van oorsprong Nederlands Hervormd en Ankie van der Velden (1945) Rooms Katholiek. Na hun huwelijk werd er niet voor een bepaalde godsdienst gekozen. De kinderen werden zonder een specifieke religie opgevoed. Ze gingen naar een katholieke lagere school omdat dat het meest praktisch was. Jongens en meisjes namen in gelijke mate deel aan het onderwijs. Dit was een duidelijk trendbreuk met vorige generaties waar meisjes werden klaargestoomd voor het huishouden en het moederschap.

 

 

De periode na 1995

Bij de meting van de religieuze achtergrond van de huidige bewoners in 2018 geeft nog slechts 7% (dit is één gezin) aan tot een godsdienstige groepering te behoren. 54% zegt geen godsdienst te hebben en van de groep waarvan de godsdienst onbekend is, is bij ondergetekende bekend dat zij niet gerelateerd zijn aan een kerkgenootschap. Hoewel er in Zaltbommel naast Openbare scholen nog wel steeds Christelijke en Katholieke lagere scholen bestaan, is er dus binnen honderd jaar sprake van een complete verandering op religieus gebied. De Ruiterstraat, waarin in 1918 vrijwel alle bewoners tot een kerkgenootschap behoorden, veranderde in deze periode in een vrijwel volledig seculiere straat. Godsdienst speelt geen rol meer in de onderlinge contacten tussen bewoners.

 

 

Bronnen
Gesprekken met mevrouw Greetje Vinck-Straatman. Zomer 2013 (Ruiterstraat 2-4)
Gesprekken met Jan (1940) en Francien (1939) Rombeek. Januari 2014 (hoek Ruiterstraat-Boschstraat)
Gesprekken met Mini (1950) en Bert (1953) van Wijnen-Rombeek. Februari 2014 (Ruiterstraat 23-25)
Gesprekken met Elly van Acquoij-Nijhof (1939). Juni 2014 (Ruiterstraat 4)
Gesprekken met Jan van Acquoij jr (1961). November 2014 (Ruiterstraat 4)
Gesprekken met Johan van Hemert (1961). Juli 2014 (Ruiterstraat 3-5)
Gesprekken met Bets van der Horst-de Koning (1922). Maart 2013 (Ruiterstraat 3-5)
Gesprekken met Hans (1945) en Ankie (1945) van Empel. Augustus 2014 (Ruiterstraat 3-5)
Gesprekken met Ronald (1940) en Doortje (1943) Groen. Oktober 2014 (Ruiterstraat 6)
Gesprek met Jet Lourens. Januari 2015 (Ruiterstraat 8)
Correspondentie met Marion Groenendaal. Februari 2015 (Ruiterstraat 8)
Gesprekken met Richard Menken (1947). December 2013 (Ruiterstraat 8-10)
Gesprekken met Mevrouw Loes Vis-van Lookeren Campagne (1924). Juni 2013 (Ruiterstraat 8-10)
Gesprekken met zuster Cassiana (1925). Congregatie Zusters Franciscanessen. Dec. 2013 (Ruiterstraat 8-10)
Gesprekken met Rob en Leentje Kraker-Tabbers. Juni 2014 (Ruiterstraat 9)
Gesprekken met Betty Wanrooij-van der Pol. Juni 2014 (Ruiterstraat 13)
Gesprekken met Jack Schreuders (1962). April 2014 (Ruiterstraat 13)
Gesprekken met Jan en Willemieke van Wordragen-Vos. Mei 2014 (Ruiterstraat 11)
Gesprekken met Wilfred Jansen-Recter (1947). November 2014 (Ruiterstraat 12)
Gesprekken (telefonisch) met Claske van de Sande-Mekel (1946). November 2015 (Ruiterstraat 12)
Gesprekken met Betty Wanrooij-van der Pol. Juni 2014 (Ruiterstraat 13)
Gesprekken met Jack Schreuders (1962). April 2014 (Ruiterstraat 13)
Gesprekken met mevrouw Nel Steingenga-de Roock (1928). Juli 2014 (Ruiterstraat 14)
Gesprekken met Gijs en Riet van Hees. Augustus 2014 (Ruiterstraat 15-17)
Gesprekken met Constance (1928) en Erna van Hoogstraten. April 2014 (Ruiterstraat 14)
Gesprekken met Han (1938) en Carly (1947) Edens. Aktober 2014 (Ruiterstraat 16)
Gesprekken met Sjoerd de Jong (1919) en Ruth Kylstra (1926). Januari 2014 (Ruiterstraat 16)
Gesprekken met Idske Hoogeveen-de Jong. Februari 2015 (Ruiterstraat 16)
Gesprekken met Tiny Groeneveld-van Alphen (1930). November 2013 (Ruiterstraat 18)
Gesprekken met Hannie (1939) en Marie-Anne(1947) van Maren. Maart 2013 Zaltbommel (Ruiterstraat 19)
Gesprekken met Cocky (1941) en Elly (1944) Tomassen-Verhoeks. Juni 2014 (Ruiterstraat 19)
Gesprekken met Lex van Rooij(1959). Maart 2014 (Ruiterstraat 20)
Gesprekken met Annie van der Donk. April 2013 (Ruiterstraat 20)
Gesprekken met Henny van Zuijdam-Remmits (1957). Augustus 2014 (Ruiterstraat 20)
Gesprekken met Alie Dubbeldam-van Tuijl (1946) en Hans Dubbeldam (1943). Februari 2015 (Ruiterstraat 21)
Gesprekken met Bert (1953) en Minie (1950) van Wijnen-Rombeek. Februari 2014 (Ruiterstraat 23-25)
Gesprek met Henk (1947) en Cees (1950) van den Heuvel. Juni 2015 (Ruiterstraat 27)
Gesprekken met Anne (1956) en Alet (1953) Klop-Sterrenburg. Juli 2015 (Ruiterstraat 27)
Gesprekken met Frans (1941) en Joke (1947) van den Heuvel. Juni 2014 (Ruiterstraat 27)
Gesprekken met Ien van Sermond (1939). Voorjaar 2014 (Ruiterstraat 29)
Gesprekken met Willem van Gameren (1951). Februari 2015 (Ruiterstraat 37)
Gesprekken met Wijnand van der Flier (1946). April 2014 ( over Ruiterstraat 2 tot 37)
Gesprekken met Huib van Tuijl. Augustus 2018 (over Ruiterstraat 15-17)
Gesprek met Gerrit Verkuil. Augustus 2018 (over Ruiterstraat 15-17)
Gesprekken met Herman Overweg. September 2018 (over Ruiterstraat 15-17)

De statistische bewerkingen en presentaties zijn uitgevoerd door Huib van Seventer. Maart 2018.

 

 

December 2018

< terug